Myślę, że w naszej pracy jesteśmy właśnie kompanami innych ludzi. Mamy ogromny przywilej uczestniczenia w czyimś życiu i próby wnoszenia tam światła. W kontakcie między terapeutą a pacjentem jest coś bardzo witalnego – otwartość, uczciwość, poszukiwanie prawdy. To jest esencja tej relacji.

Ora Dresner

„Zawsze jest ciąg dalszy. Rozmowy z psychoterapeutami”.  Justyna Dąbrowska

Leczenie rozpoczyna się z chwilą, kiedy pacjent spostrzega, że terapeuta przysłuchuje mu się baczniej aniżeli on sobie i dziwi się, dlaczego. On też zaczyna słuchać, zarówno siebie jak i terapeuty. Jednak, aby ciekawość pacjenta została pobudzona, pacjent musi doświadczyć jedynej w swoim rodzaju uwagi, jaką poświęca mu terapeuta.

„Sztuka oczywistości” Bruno Bettelheim

Bycie psychoterapeutą Skoncentrowanym na Emocjach i ich doświadczaniu powoduje, że mam fundamentalne zaufanie do swoich emocji oraz do emocji innych osób. Wierzę, że wiodą one nas do najlepszego miejsca w danej chwili oraz że nasze emocje są nam potrzebne. Zapewniają nam przetrwanie, pomagają nawigować w rzeczywistości wewnętrznej i zewnętrznej, pełnią funkcję komunikacyjną informując o ważnych potrzebach.

Krzysztof Błażejewski,

„Po sąsiedzku. Nie pomagam ludziom w tym, żeby czuli się lepiej…

Pomagam w tym, żeby stawali się lepsi w czuciu”.

Idiomy, wrzesień 2023

Dlaczego ludzie uciekają akurat w pracę, a nie w inną sferę życia?

Joanna Flis: Wielu dorosłych to osoby mocno lękowe, boją się rzeczywistości, a praca jest przestrzenią, którą można stosunkowo łatwo kontrolować. To mikrożycie jak w laboratorium. Wtedy życie zawodowe jest rodzajem ucieczki od żywiołowości życia. Jest bardziej przewidywalne niż partner, wychowanie dzieci. W życiu osobistym to dużo trudniejsze, zasady są płynniejsze, ludzie nieprzewidywalni, a całość kończy się śmiercią. (…) Osoba, która korzysta z pracy w sposób ponadwymiarowy, używa jej głównie do tego, żeby kontrolować poczucie własnej wartości, lęki.

Wciąż żyjemy w kulturze zapracowania. Nasza kultura gloryfikuje aktywność. Im więcej pracujesz, tym jesteś bardziej wartościowym człowiekiem.

Kto jest narażony na skłonność do ponadwymiarowej pracy? Jakie zawody najbardziej wciągają?

Zbyt duże zaangażowanie w pracę dotyczy nie tylko pracowników korporacji, prawników, menedżerów. Takie problemy mają również osoby zajmujące się zawodowo niesieniem pomocy. Pielęgniarki, terapeuci, pracownicy socjalni. Osoby, które pracują w pomocy psychologicznej, pedagogicznej, psychoterapeuci, lekarze, ratownicy medyczni. (…) To często osoby z misją, a tam, gdzie pojawia się misja, jest sporo przepracowania. Misyjność to chęć bycia potrzebnym, ważnym. U takich ludzi często pojawia się dziecięca, niezaspokojona potrzeba uznania przy jednoczesnym zaniedbywaniu swoich potrzeb. Taki dorosły był kiedyś najprawdopodobniej dzieckiem pomijanym, teraz szuka uznania, chce być zauważonym. Nie umie tego znaleźć dla siebie, więc zaspokaja potrzeby innych ludzi, licząc na głaski, docenienie, podziw.

Czyli praca to świetna wymówka od życia i związków?

Genialna. Używamy jej, żeby ustanawiać granice tam, gdzie nie umiemy tego zrobić w inny sposób. I nie tłumaczyć się z własnych emocji. Dziecko chce się pobawić wieczorem, a my nie mamy siły i ochoty? Zamiast powiedzieć o tym wprost, łatwiej oznajmić: muszę odpisać na ważnego maila z pracy. Nie mamy ochoty na spacer z partnerem, kino, seks, nie chcemy rozmawiać o ważnych sprawach – można zasłonić się obowiązkami zawodowymi. (…) Dorośli uciekają w pracę nie tylko od innych dorosłych, ale też często od dzieci.

Dlaczego się ucieka od dziecka?

Z różnych powodów. Wielu dzisiejszych dorosłych ma kłopot ze znoszeniem dziecięcej złości. Rozumiemy, co to jest kryzys dwu- i czterolatka, ale wewnętrznie budzi to w nas sprzeciw i dyskomfort. Nie ukrywajmy też, że liczba dzieci, które cierpią na zaburzenia psychiczne, obniżenie nastroju, nastolatków mających zachowania opozycyjno – buntownicze, rośnie.

I wielu dorosłych tego nie wytrzymuje?

Tak. Można nie lubić u dzieci pewnych zachowań, ale w Polsce nie wypada tego powiedzieć. (…) Nieprzyjemne uczucia wobec dziecka mogą skutkować ograniczeniem kontaktu z nim do niezbędnego minimum i ucieczką w pracę. (…) Wiele osób jest potwornie zmęczonych swoimi dziećmi. Zawsze mieszkaliśmy w trochę większych społecznościach. Dziecko miało większą liczbę opiekunów: babcie, ciotki, starsze rodzeństwo, sąsiadki. Była instytucja podwórka. Rodzice spędzali mniej czasu z dziećmi  i łatwiej było im wyznaczyć granicę, za którą był świat dorosłych. Od jakiegoś czasu dzieci są głównie na głowie rodziców, ludzie nie mają dość przestrzeni, co może powodować zmęczenie, frustrację i wypalenie. Pojawia się ucieczka w robotę.

Inaczej uciekają w pracę kobiety i mężczyźni?  

Moim zdaniem wiele kobiet traktuje pracę w domu (sprzątanie, gotowanie) właśnie jako formę usprawiedliwienia, żeby się odciąć od reszty rodziny i spędzić ten czas same ze sobą: ze swoimi myślami, słuchawkami na uszach i ulubionym podcastem. Potrzebują domowych obowiązków jako pretekstu.

Fragmenty wywiadu z Joanną Flis psychologiem, psychoterapeutą.

To jaki był pierwszy objaw?

Moja mama w pewnym momencie zorientowała się, że jestem inna niż reszta dzieci. Widać to było zwłaszcza w przypadku mowy. Posługiwałam się własnym językiem. Używałam niewielu słów. Poza rodzicami nikt mnie nie rozumiał. „Dajmy jej czas. Jest w normie intelektualnej. To się wyrówna” – twierdzili specjaliści. Dopiero w wieku pięciu lat zaczęłam mówić zrozumiale dla otoczenia. Ale mama dalej czuła, że moja „inność” nie zniknęła. Byłam spokojnym dzieckiem w typie małego intelektualisty, które uwielbiało zgłębiać swoje zainteresowania. Po raz pierwszy uświadomiłam sobie własną „inność” w szkole podstawowej. Nigdy nie doświadczyłam żadnego prześladowania. Po prostu ludzie reagowali inaczej, niż się spodziewałam. Według mnie mieli dziwaczne problemy. Obrażali się na śmierć i życie z najbardziej błahych powodów. Jeśli chodzi o emocje rówieśników – prościej było mi je zrozumieć, kiedy kogoś dobrze poznałam.

Bo?

Wiedziałam czego się po nim spodziewać. Nie miałam też tyle problemów z odczytaniem reakcji. Otoczenie nie potrafiło zinterpretować mojej specyficznej mimiki. Przychodziłam do szkoły, a koleżanka pytała: „Nina, wszystko w porządku? Bo taka smutna jesteś”. Nie rozumiałam tego, bo przecież byłam w naprawdę dobrym humorze.

Z czym jeszcze miałaś problemy?

Moja mama zauważyła, że wolę z nią spędzać czas na rozmowie i analizie ciekawych dla mnie zagadnień, a nie na samym przytulaniu. Pytałam ją, co to jest zło. Dlaczego wszechświat jest nieskończony. W dodatku bardzo szybko się przebodźcowywałam. W szkole średniej nie radziłam sobie z nadmiarem światła, zapachów, hałasów. (…) Mój mózg od zawsze wyłapywał wszystkie dźwięki jednocześnie. Nie dlatego, że mam lepszy słuch od innych. Po prostu inaczej je odbieram, co jest zwyczajnie męczące.

Dopiero po trzydziestce natrafiłam na książkę „Myślenie obrazami oraz inne relacje z życia z autyzmem” prof. Temple Grandin. Przeczytałam w niej, w jaki sposób myślała o świecie. Wtedy uderzyło mnie, że przecież mam tak samo.

Czyli?

Moje postrzeganie było tunelowe. Podczas danej czynności koncentrowałam się tylko na jej bardzo wąskim wycinku. Nie interesowało mnie nic innego. Trudność sprawiało mi „przeskakiwanie” z lekcji na lekcje. Że tu chemia, zaraz polski i jeszcze biologia. Wolałabym jeden przedmiot w trzygodzinnym bloku.

Wszędzie dostrzegałam detale. Jeśli uczyłam się jakiegoś wydarzenia na lekcji historii, chciałam poznać każdy jego szczegół i kontekst. A co do rozmowy – każda interakcja z człowiekiem była dla mnie analizą i składaniem całościowego obrazu z takich klocków jak: mimika, ton głosu, treść słów, kontekst sytuacyjny.

Zawsze, gdy zaciekawiała mnie jakaś rzecz, od razu zbierałam informacje na jej temat. Znalazłam blog Ewy Furgał „ Dziewczyna w spektrum”. Polecała na nim wartościowe książki. Jedną z nich były „Kobiety i dziewczyny w spektrum” Sarah Hendrickx. Znów miałam to samo olśnienie, co w przypadku poprzedniej pozycji. Tym razem jednak zaczęłam zastanawiać się, czy też nie jestem osobą autystyczną.

W 2020 roku postanowiłam to sprawdzić. Skorzystałam z pomocy fundacji Synapsis z Warszawy. Najpierw badanie prediagnostyczne. Koszt? Dwieście złotych.

Jak wyglądało pierwsze badanie?

Trwało czterdzieści minut. Prowadził je psychiatra. Ciekawiły go moje doświadczenia ze szkoły podstawowej i średniej. Pytał też o moje dzieciństwo i zainteresowania. Dostałam się do kolejnego etapu. Tam kolejne spotkania z psychiatrami, psychologami i terapeutami. Robili mi testy typu ADOS – 2. Czyli miałam zadania do wykonania, a także odbywałam rozmowę na konkretne tematy.

Terapeuci z fundacji upewniali się jeszcze, czy moje objawy nie wynikały z depresji czy fobii społecznej. Zauważyli u mnie powtarzalne rytuały, fiksacje.

Dopiero po tym kilku miesięcznym procesie – wydłużonym głównie z powodu mojej pracy – wydano diagnozę. Usłyszałam: „Pani Nino, zespół Aspergera”.

Jak zareagowałaś?

Pomyślałam: etykietę już masz, teraz trzeba poznać źródło. Znów zaczęłam czytać o autyzmie. Analizowałam całe swoje życie. Dopiero wtedy uzmysłowiłam sobie, jak ważną rolę odgrywały w nim rytuały. Gdy zaczynałam dzień, wszystko robiłam w określonym porządku. Automatyzm gwarantował mi bezpieczeństwo. Odciążał też mózg, bo nie musiałam niczego analizować. Po diagnozie przeanalizowałam też swoje wszystkie dotychczasowe miejsca pracy. Wniosek? Żadne mi nie służyło.

Dlaczego?

Zbyt duża liczba bodźców i interakcji z ludźmi. Tuż po szkole średniej zatrudniłam się w markecie na kasie. Potem w księgarni, restauracji, dziale kadr. Kadry akurat pasowały mi najbardziej. Papiery, tabelki, jasne procedury postępowania. Słowem – rutyna. (…)

Ponieważ zawsze lubiłam komputery, grałam w gry, interesowałam się bezpieczeństwem w sieci, to naturalnie zaciekawiło mnie IT. W pewnym momencie pomyślałam: może istnieją firmy lub doradcy zawodowi, którzy wspierają osoby neuroróżnorodne w dostaniu się do IT. Dotarłam do fundacji asperIT z Wrocławia. Specjalizowała się w aktywizowaniu pracowników w spektrum autyzmu w branży IT. (…) Wkrótce zostałam pracownikiem działu Tehnology Consulting firmy EY. (…)

Pozostali pracownicy wiedzieli, jak funkcjonują osoby w spektrum?

Właśnie! Bo nie wystarczy wyedukować osoby neuroróżnorodne, ale też te, które będą z nimi współpracować. Czasami podpowiadałam im, że osobom w spektrum warto rozpisać zadania i cele do wykonania, opierać komunikacje na faktach, ustanawiać jasne zasady współpracy. Należy także zadbać o niuanse – więcej kwiatów w biurze, za którymi można się „schować” albo wymianę żarówek z białych na żółte, które będą mniej pobudzać. (…)

Osoby w spektrum pracują w jednym zespole?

Mój kolega martwił się, że będzie podział na zasadzie: tu siedzą pracownicy neuroróżnorodni, a tam nie. Nie chciał getta. Na szczęście menedżerom nawet nie przyszło to do głowy. Dołączyli nas do klasycznych zespołów. I dobrze, bo przecież chodzi o to, abyśmy uczyli się od siebie, współpracowali. A przede wszystkim – byli traktowani na równi.

Wywiadu udzieliła Nina Grzymała, konsultantka w dziale Technology Consulting

Rozmawiał Łukasz Pilip.

Przepraszam to ważne słowo. Należy podobno do tych „magicznych”, które leczą relacje. Niestety, nadużywane sprawia, że ludzie cię nie szanują.  W książce „The power of an Apology” ( z ang. potęga przeprosin) psychoterapeutka Beverly Engel pisze, że ciągłe przepraszanie przypomina podlizywanie się. Wydaje ci się, że wyjdziesz na osobę dobrze wychowaną, a robisz wrażenie słabej. Dowiedziono tego w eksperymentach !  Podobnie jak tego, że przepraszając często, obniżasz swoją samoocenę – wydaje ci się, że wciąż popełniasz błędy. Gdy kogoś potrącisz w przejściu, słowo „przepraszam” jest na miejscu. Ale gdy chcesz odmówić – wyjścia do kina, wzięcia dodatkowej pracy, pożyczki – po prostu powiedz „nie”. Nie musisz podawać uzasadnienia, ani tym bardziej się kajać. Masz prawo do własnej decyzji, więc również do odmowy.

Tekst: Jagna Kaczanowska

Od dziś jestem innym człowiekiem – mówimy nieraz. Można rozpocząć nowe życie? To się udaje?

Donata Kurpas: Mamy takie marzenie, że można zostawić za sobą trudne doświadczenia, niechcianą przeszłość. Na poziomie racjonalnym jest to możliwe: możemy się przeprowadzić, zmienić pracę, partnera, styl życia. Ale na poziomie emocji nie da się postawić takiej granicy, że od dziś jestem kimś innym. Niesiemy ze sobą coś, co jest z nami nierozdzielne, co wynika z naszych doświadczeń: sposób reagowania na trudne sytuacje, to, jak sobie radzimy lub nie radzimy z pojawiającymi się emocjami. To, co przeżyliśmy, odcisnęło na nas ślad i zbudowało naszą tożsamość.

Myślę, że często nie do końca w to wierzymy. Mówimy na przykład: zostawiam przeszłość za sobą, nie przejmuję się nią, skupiam się na teraźniejszości.

Tak, marzymy o tym, aby kontrolować, co czujemy, a czego nie. Żeby zignorować przeszłość.I znowu na poziomie świadomym do pewnego stopnia jest to możliwe: mogę próbować o przeszłości nie myśleć, mogę poszukiwać nowości, indukować się przyjemnościami, znajdować zajęcia, które będą odwracać moją uwagę. Ale emocje pojawiają się odruchowo. Ktoś robi krytyczną uwagę i nim zdążę pomyśleć, pojawia się lęk lub gniew. Wielu moich pacjentów to ludzie, którym ciążą nieadekwatne reakcje. Mówią: „Dlaczego tak wybucham, czemu tak impulsywnie reaguję?”. Ta nadmiarowość jest sygnałem, że tak naprawdę złościmy się na osobę z przeszłości.

Uczucia nie znikają, kiedy udajemy, że ich nie ma. Zaczynają się wentylować w postaci bólów brzucha, głowy, a kiedy dorastamy – na przykład bólu kręgosłupa, palpitacji serca, nawet zaburzeń wzroku. Badania nic nie wykazują, przyczyn w ciele nie ma, ale cierpimy. Nie wiążemy tych zaburzeń z przeszłością, a jednak właśnie z niej pochodzą – zaburzenia psychosomatyczne są konsekwencją schowanych w dzieciństwie emocji.

Czyli nawet gdy próbujemy ignorować przeszłość, ona nas nie ignoruje, jest w nas i odzywa się nieproszona?

W postaci nadmiarowych emocji, zaburzeń psychosomatycznych – tak. Jest częścią naszej tożsamości czy nam się to podoba, czy nie.

To, co możemy zrobić, to ją poznać, zobaczyć, jak wpływa na naszą teraźniejszość. Właśnie po to ludzie przychodzą na psychoterapię, żeby to zbadać, zrozumieć.

Z mojego doświadczenia jako psychoterapeuty wynika, że często odcinanie się od innych, daje nam złudzenie, że trudność tkwi na zewnątrz. Zerwę kontakt z denerwującymi ludźmi i życie będzie lepsze. Tylko, że to tak nie działa. Często słyszę od pacjentów o tym, jak zmieniają pracę, wchodzą w nowe związki, a sytuacja się powtarza. Współpracownicy znowu są okropni, partner znowu doprowadza do szału. Przeżywamy swoisty „dzień świstaka”, dopóki nie zobaczymy, o co tu chodzi. Jakie części swoich doświadczeń z przeszłości projektujemy na innych? Zwykle jest tak, że to co nas złości w innych, to dokładnie to, czego nie akceptujemy u siebie i łudzimy się, że tego nie posiadamy.

Jak powinniśmy patrzeć na przeszłość?

Jako na część naszej historii, która zbudowała to, kim jesteśmy, ale nie musi determinować tego, kim będziemy. Trudne doświadczenia z przeszłości mogą nas hamować, ograniczać, ale możemy się nauczyć mądrze i kreatywnie z nimi żyć. Czasem przeszłość daje nam siłę właśnie dlatego, że była trudna. Spotykam osoby, które dostrzegają, że ciężkie przejścia czegoś ich nauczyły, że były momentem, w którym zaczęły zwracać uwagę na swoje potrzeby, prosić o pomoc. Rozwój niejednokrotnie zaczyna się od kryzysu.

Oprac. na podst. wywiadu M. Jankowskiej

z prof. dr hab. Donatą Kurpas – psychoterapeutką

 terapii w nurcie psychodynamicznym.

Dla wielu dzieci posiadanie telefonu jest ważniejsze niż zabawa z przyjaciółmi. Jakie to może mieć konsekwencje?

Kryzys relacji międzyludzkich to proces, który toczy się od przynajmniej trzech dekad, choć początkowo całkiem nieświadomie zaczęliśmy odsuwać się od siebie nawzajem i od naszych społeczności. Lokalne sklepiki, w których dawniej każdego dnia spotykaliśmy sąsiadów, zastąpiliśmy bezdusznymi, ogromnymi marketami, w których za każdym razem widujemy zupełnie obcych ludzi. W miejscu osiedlowych placów zabaw wybudowaliśmy parkingi. (…) Stawiamy wielkie domy i izolujemy się szczelnie w ogrodzonych ogródkach. Obserwujemy co raz większą epidemię samotności, a to niesie ogromne zagrożenie dla naszego zdrowia. Osoby samotne są zagrożone problemy z krążeniem w takim samym stopniu, jak ci, którzy wypalają 15 papierosów dziennie. 

Ludzie z natury są istotami społecznymi, a nasza biologia i psychologia są kształtowane przez nasze relacje. (…) Potrzebujemy wsparcia społeczności, tak samo jak dzieci potrzebują rodziców.

Wciąż zbyt rzadko dostrzegamy związek przyczynowo – skutkowy między traumą i stresem w życiu dorosłym, a różnego typu dolegliwościami fizycznymi i psychicznymi. Niezależnie od tego, czy jest to choroba autoimmunologiczna, nowotwór złośliwy lub problemy ze zdrowiem psychicznym, często kryje się za tym jakaś traumatyczna historia. Niestety większość lekarzy nie bierze tego pod uwagę. Koncentrują się na chorych komórkach i organach, ale nie sięgają do istoty problemu. A przecież ludzie to istoty biopsychospołeczne. Nie da się oddzielić naszej biologii od psychiki i naszych relacji społecznych.

Skoro trauma leży u podłoża tak wielu problemów zdrowotnych i społecznych, jak możemy sobie z nią poradzić? Czy w ogóle można ją uleczyć?

Przede wszystkim należy ją rozpoznać. Zamiast wypierać to, co się stało, trzeba odpowiedzieć sobie szczerze na pytanie: „Jak to na mnie wpłynęło? Kim teraz jestem? Jak sam siebie postrzegam? Skąd we mnie te przekonania na temat własnej osoby?”. Jeśli nie tolerujesz jakiejś części swoich uczuć, musiało się wydarzyć coś złego. Jednym ze sposobów leczenie traumy jest nauczenie się odczuwania swoich emocji i ich wyrażania. Można w tym celu skorzystać z psychoterapii.

A czego dowiedział się pan o własnym zdrowiu podczas pisania „Mitu normalności”?

To był bardzo trudny proces twórczy, ponieważ książka jest efektem 10 lat moich badań. Wiele razy myślałem, że jednak nie dam rady, że to za dużo jak dla mnie. W pewnym momencie pojawiły się problemy z ciśnieniem i tętnem. Był to już wyraźny sygnał, że muszę przerwać pracę i zająć się sobą. Już nawet oddałem wydawcy zaliczkę, przyznając, że nie dokończę tej książki. Ale myśl o niej nie dawała mi spokoju. Postanowiłem więc poprosić o wsparcie swojego psychoterapeutę, który pomógł mi uporać się ze stresem i własnymi lękami. (…)

Można więc powiedzieć, że ta książka powstała, ponieważ w momencie kryzysu sięgnąłem po pomoc. Każdy z nas powinien szukać wsparcia, kiedy czuje, że życie lub podjęte wyzwanie go przerastają. To zgodne z naszą biologią i naturą. Wbrew temu, co wmawia nam współczesna kultura, człowiek nie został stworzony do tego, by radzić sobie sam.

Gabor Mate, emerytowany lekarz,

specjalista od traum i powiązań między stresem i chorobami,

autor licznych książek.

„Mit normalności. Trauma, choroba i zdrowienie w toksycznej kulturze”.

Rozmawiała Iza Nowakowska – Teofilak