Jak psychologia definiuje granice psychologiczne ?

To nasze oczekiwania i potrzeby, nazwane i zwerbalizowane. Jeśli są zaspokajane przez innych – w pracy, rodzinie, wśród znajomych – czujemy się komfortowo i bezpiecznie w relacjach. Wiemy, że jesteśmy rozumiani i szanowani. Ludzie, którzy umiejętnie chronią swoje granice, dobrze czują się ze sobą i z innymi, rzadko też miewają poczucie, że ktoś ich krzywdzi. Do gabinetów psychoterapeutów przychodzą ci, którzy czują się wykorzystywani, nie szanowani. A to są skutki niechronienia granic. Granice mogą być nieszczelne, czyli słabo wyrażone, niewidoczne dla otoczenia, przez co ktoś nieustająco lekceważy nasze prawa i ignoruje życzenia. Osoby z nieszczelnymi granicami godzą się na złe traktowanie, wykorzystywanie, bo nie potrafią odmawiać i starają się wszystkich zadowolić – kosztem siebie.

Czymś przeciwnym są granice sztywne. Sztywność skutecznie odgradza nas od świata innych ludzi, jest wyrazem egocentryzmu. To też niedobre podejście. Zdrowe granice pozwalają się otwierać przed ludźmi, gdy tego potrzebujemy, a jednocześnie bronią naszych interesów. Mówisz „nie” i nie przepraszasz, pomagasz wtedy gdy masz chęć i możliwości. Dbasz o siebie, ale umiesz też wspierać innych – w zgodzie ze sobą.

Najtrudniej jest zadbać o siebie we własnej rodzinie: powiedzieć „nie” dziecku, matce, mężowi, żonie.

W rodzinie doświadczamy największych trudności związanych ze stawianiem granic. Najtrudniej odmawiać tym, których kochamy. Są też osoby przytłoczone pracą, bo pozwoliły, by obowiązki zawodowe zabrały im cały wolny czas, także ten przeznaczony dla rodziny i na relaks.

Kolejny obszar, w którym granice często nie funkcjonują właściwie, to relacje ze znajomymi. Myślimy: po co ja się z tą osobą widuję, przecież ona ciągle mnie zawodzi, wpędza mnie w poczucie winy, zbyt wiele wymaga. Niezdrowe znajomości też są konsekwencją niezdrowych granic.

To jak stworzyć sobie zdrowe granice?

Trzeba najpierw przyjrzeć się sześciu obszarom życia i zapytać siebie, jak wygląda moja granica fizyczna, seksualna, intelektualna, emocjonalna, materialna i czasowa.

Zastanówmy się, gdzie najszybciej potrzebna jest interwencja i program naprawczy? Na przykład granica fizyczna jest naruszona, gdy kobieta nie lubi, by dotykali ją inni, a mimo to pozwala, by kolega z pracy klepał ją po ramieniu. Inna osoba siedzi w biurze obok mężczyzny, który uwielbia żarty z podtekstem seksualnym, a ona milczy zmieszana zamiast rzucić: „ Czuję się skrępowana, słuchając tych dowcipów, są niestosowne. Zachowaj je dla siebie”. Tu chodzi o granicę seksualną. Przykładem naruszenia granicy intelektualnej jest wyśmiewanie czyichś poglądów. Obroną byłyby słowa: „Możemy się nie zgadzać, ale się nie obrażajmy. Nie będę z tobą dalej rozmawiać, jeśli nadal będziesz szydzić”.

Przykładem naruszenia granicy materialnej jest nieoddanie nam pieniędzy, korzystanie z naszych przedmiotów bez pozwolenia.

Granice emocjonalne narusza ktoś, kto zalewa nas swoimi uczuciami, żąda ciągłej uwagi, mówi nam, co powinniśmy czuć, a czego czuć nie możemy.

Naruszanie granic czasowych ma miejsce wtedy, gdy ktoś dzwoni w sprawie zawodowej poza godzinami pracy i oczekuje, że za darmo poświęcimy swój czas „dla dobra firmy”.

Wystarczy, że powiem, jakie są moje potrzeby, oczekiwania i granica jest już ustanowiona?

Nie tak szybko, niestety. Powiedzenie wprost: „ Odsuń się proszę, nie czuję się komfortowo, gdy mnie dotykasz”, „ Zatrzymaj te dowcipy dla siebie”, „Nie dzwoń po godzinach”, to pierwszy najważniejszy krok. Najczęściej te komunikaty trzeba powtarzać.

Kolejny krok to poradzenie sobie z uczuciami, jakie wzbudza w nas postawienie granicy. To może być strach, smutek. Wiele osób po postawieniu granicy ma poczucie winy, wyrzuty sumienia.

Jak stawiać granice, żeby nie czuć się winnym?

To niemożliwe. Poczucie winy i wyrzuty sumienia są nieodłączną częścią tego procesu. Po prostu pozwól by te uczucia były, ale nie skupiaj się na nich za bardzo. Powiedz sobie: to naturalne, że czuję się dziwnie, jakbym była winna, ale nie jestem niczemu winna. Zrobiłam to, co należało. A teraz zajmę się swoimi sprawami. I już !

Dlaczego komunikaty o naszych granicach trzeba powtarzać? Dlaczego nie trafiają do odbiorców za pierwszym razem?

Często pozwalaliśmy innym deptać nasze potrzeby i oczekiwania zbyt długo. Tym ludziom nie mieści się w głowie, że nie mogą już tego dłużej robić. Że coś się zmieniło. Musimy im więc asertywnie przypominać, że robią coś, czego nie chcemy. Możemy zetknąć się z kilkoma typami reakcji: arogancja, kwestionowanie sensowności granic, zarzut, że jesteśmy przewrażliwieni, stawianie diagnoz. Np. „nie lubisz żartów o seksie, bo masz jakieś zahamowania, innym nie przeszkadzają, możesz zatkać uszy”.

Jest na to metoda: powtarzamy, bez oceniania drugiej strony i bez wdawania się w dyskusję: „ Oczekuję, że się pani odsunie i nie będzie stać za moimi plecami. Czuję się niekomfortowo. Nie chcę, żebyś opowiadał przy mnie takie dowcipy. Są niestosowne. Zachowaj je dla siebie. Nie dzwoń do mnie w soboty, bo mnie przeszkadzasz”. Mówmy prosto, używajmy niewielu słów, nie tłumaczmy się. Reagujmy natychmiast, gdy granica jest naruszona i nie pozwalajmy na precedensy.

Zawsze znajdzie się jakiś procent ludzi, którzy nie będą chcieli współpracować. Tu wyjściem jest odcięcie się, zakończenie relacji lub gdy nie jest to możliwe, ochłodzenie jej na tyle, by dana osoba po prostu nie miała okazji dręczenia nas.

Skuteczne wytyczanie własnych, zdrowych granic zawsze idzie w parze z tym, że zaczynamy też szanować granice innych, stajemy się bardziej uważni na ich potrzeby.

Oprac. na podst. wywiadu z Nedrą Glover Tawwab, terapeutką, autorką książki „Dbałość. O komunikowaniu swoich potrzeb, stawianiu granic i wolności bycia sobą”.

Ludziom, którzy wiecznie czują się niewystarczający, wydaje się, że muszą się do czegoś jeszcze lepiej przygotować. Że nie sprawdzili wszystkich możliwości. „Mogę się starać, ale i tak mi nie wyjdzie”. Tych osób trochę nie ma. Nie istnieją psychicznie, bo są skupione na innych. Nie czują własnych potrzeb. (…)

Ich poczucie bycia niewystarczającym przypomina mi prokuratora, takiego w sowieckim typie, który mówi: „Daj człowieka, a znajdę na niego paragraf”. Posiadające go osoby zawsze znajdą powód do tego, by być z siebie niezadowolonym. Panuje w nich klimat prześladowczego samoudręczania się.

Czy można to zmienić?

Żeby dokopać się do prokuratora, należy najpierw dotknąć konstrukcji psychicznej. A ta ma trzy instancje w naszym umyśle: ego, id i superego (…). W przypadku osób czujących się niewystarczającymi dochodzi do zwyrodnienia całej tej konstrukcji. Wówczas do głosu dochodzi sowiecki prokurator. Nasze poczucie bycia niewystarczającym nie wynika z myślenia, tylko z pułapki konstrukcji psychicznej. W jej rozmontowaniu może pomóc terapeuta. Rozbiera tę barierę cegła po cegle. Dokopuje się do źródła problemu. Dzięki temu pacjent zaczyna dostrzegać siebie.

Prokurator trzyma się stołka rękami i nogami. Nie uda się go pozbyć na kilku sesjach. Żeby to zrobić należy sięgnąć aż do konstrukcji psychicznej. Dopiero stamtąd wyrwiemy go z korzeniami, co niektórym zajmuje kilka lat. (…)

Część osób, u których prokurator jest niezwykle silny uważa, że przegna go bez niczyjej pomocy. To jednak iluzja samowystarczalności.

Tylko skąd mamy wiedzieć, kiedy coś jest wystarczające?

Odpowiedź na to pytanie dają dwie rzeczy: więź z drugim człowiekiem i kontakt z samym sobą. Dzięki dialogowi z prawdziwym Ja zyskujemy wiedzę, co dobre, złe, wystarczające. On pomaga zorientować się, gdzie są nasze granice, jaki mamy potencjał i jak możemy go rozwijać. (…) Już od dziecka możemy uczyć się kontaktu ze sobą. Czasami słyszę od maluchów, że nie wiedzą na co teraz mają ochotę: np. na gruszkę czy jabłko. „Zapytajcie brzuszka – proponuję im wtedy. – Podpowie wam, który owoc jest lepszy”. No i nagle dostają olśnienia. Bo ten komunikat zachęca je do poszukiwania odpowiedzi w swoim ciele i umyśle. Im częściej będą powtarzać tę czynność, tym szybciej dowiedzą się, co jest dla nich wystarczające. 

Danuta Golec – psychoterapeutka, psychoanalityczka

Oprac. na podst. wywiadu, Newsweek 26.09.2022

• Czy toksyczny związek może przydarzyć się każdemu?
• Może. Takie związki zaczynają się od gorącego zauroczenia. Partner wydaje się czytać nam w myślach, odkrywa między nami niezwykłe podobieństwa, w krótkim czasie buduje wrażenie bliskości. Jesteśmy „zbombardowani” miłością i na tym etapie możemy nie zauważać niepokojących znaków.
• Jakie to znaki?
• Pierwszym jest już to, że relacja tak szybko się rozwija. Po kilku spotkaniach snujemy plany na przyszłość, padają obietnice.
• Ale podobnie bywa w miłości od pierwszego wejrzenia.
• Jednak jest różnica: w zdrowym związku, nawet jeśli przeżywamy gwałtowne emocje, partner jest jak bezpieczna przystań. Biegniemy do niego po zrozumienie, wsparcie, dostajemy je i dajemy nawzajem. Nawet jeśli się kłócimy, w obydwojgu jest chęć porozumienia, często się przepraszamy. Natomiast toksyczna relacja jest jakby przechylona w jedną stronę. Potrzeby jednej z osób zaczynają dominować. (…) Tu nie ma bezpieczeństwa – raczej emocjonalny chaos. Czujemy, że coś nie gra, ale nie umiemy tego nazwać.
• Co nam umyka?
• Widzimy na przykład, że partner inaczej zachowuje się w stosunku do nas, a inaczej wobec innych. Arogancko traktuje obsługę w kawiarni, agresywnie odpowiada na telefony od rodziny. To on miał być niesprawiedliwie traktowany, a wygląda na to, że sam odnosi się do innych. Albo deklaruje, jakie to ważne, żebyśmy dawali sobie przestrzeń, a potem, gdy chcemy spotkać się z przyjaciółmi mówi: „sądziłem, że spędzimy ten wieczór razem; myślałem , że jestem dal Ciebie najważniejszy”. Co innego mówi, co innego robi. Gdy słowa i czyny nie są spójne, zwykle znaczy to, że ktoś kłamie.
• Podobno toksyczność można poznać po tym, że zaczynamy się czuć winni, choć nie robimy nic złego.
• Bo te z pozoru niewinne komunikaty powodują, że zaczynamy źle o sobie myśleć. Że mamy za mało empatii, że zbyt egoistyczne jesteśmy.
• Już wtedy powinnyśmy zrobić krok do tyłu.
• Nabrać dystansu. To trudne, jeśli słyszymy zapewnienia o miłości i kolejną dramatyczną historię z przeszłości o tym, jak skrzywdziła go kobieta, matka, rodzina. Odejść w pierwszej fazie jest łatwiej, gdy toksyk działa w sposób agresywny, jest intensywnie zazdrosny, zaborczy. Kiedy jest wyrafinowany, kulturalny – możemy się nie spostrzec. Łatwo go usprawiedliwić: w końcu nie powiedział nic złego, czy ja nie przesadzam? Dajemy szansę i przegapiamy sygnały ostrzegawcze: co innego mówi, co innego robi, nie szanuje naszych potrzeb, nie troszczy się o nas, lecz o siebie.
• Czy istnieje bardziej wyrazisty sygnał, że na pewno mamy do czynienia z toksyczną osobą?
• Tak: zaczynasz chodzić na palcach wokół partnera. Uważasz na słowa, zachowania. Za próbę zadbania o siebie jesteś wyśmiewana lub obwiniana. Winna jesteś zawsze ty. Toksyczne osoby są niedostępne emocjonalnie. To znaczy, że trudno im stworzyć relację. Żeby to zrobić, używają manipulacji. Najpierw uwodzą i bombardują miłością, żeby stworzyć pozory bliskości, a potem wpędzają w niepewność i poczucie winy, żeby kontrolować relację. Żeby partner nie miał siły odejść. Inaczej nie umieją. Czasem dlatego, że pochodzą z trudnych rodzin. Nie umieją okazać szacunku, bo ich nie szanowano. Nie ufają innym i dlatego nie mogą zbudować wspólnoty. Nie ma jednego typu toksycznej osoby. Na jednym końcu jest ktoś, kto ma problem z budowaniem bliskości, a na drugim osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości, która kłamie, stosuje przemoc psychiczną, finansową lub fizyczną i prowadzi zawikłaną manipulacyjną grę.
• Na przykład w gaslighting?
• Na przykład pewna osoba zobaczyła na mieście samochód swojego chłopaka, wyraźnie widziała, że siedział w nim z kobietą. Ale gdy go o to spytała, odpowiedział: „Byłem wtedy w biurze, dlaczego wymyślasz takie rzeczy? Masz chyba paranoję” Albo sytuacja z wyjściem do kina: „Ja ci obiecywałem? Niczego takiego nie mówiłem. Masz coś z pamięcią, wszystko ci się myli”. To jest właśnie gaslighting, metoda manipulacji, która z czasem obniża poczucie wartości i sprawia, że zaczynamy wątpić we własne zmysły, w to co widzimy, słyszymy, czujemy. Innym niszczącym zachowaniem jest stosowanie szantażu emocjonalnego: toksyczna osoba stawia siebie w pozycji ofiary, bo nie chce uznać odmowy. Na przykład nie akceptuje odpowiedzi: „Dziś nie mam czasu”. Nie pyta: „A jutro?”, tylko mówi: „A tak na ciebie liczyłam, jak możesz mi odmawiać.” Nie chce dialogu. I to jest ostateczny sygnał toksyczności – jest nim niemożliwość rozmowy. Nie da się rozmawiać z kimś, kto przerzuca winę na drugą stronę, atakuje albo zaprzecza naszym uczuciom.
• Osoba toksyczna nie tyle rozmawia, ile chce wygrać w rozmowie.
• Tak. Wystarczy powiedzieć: „ Proszę cię, zanoś swoje ubrania do kosza na pranie”. „Tak? A ty zostawiasz ciągle brudne naczynia na stole i co? Lepiej przyjrzyj się sobie”. Słyszymy: „ Ty zawsze zwracasz mi uwagę, nie czuję się we własnym domu jak u siebie, jestem obserwowany, oceniany”.
• Może to po prostu nieumiejętność komunikacji?
• Nieumiejętność polegająca na atakowaniu kogoś jest toksyczna. Oczywiście przez pracę nad sobą, psychoterapię, naukę komunikacji możemy to zmienić. My wszyscy czasem możemy popełniać błędy, to ludzkie. Ale potrzebna jest też autorefleksja, gotowość do zajrzenia w siebie. Osoby toksyczne tego właśnie nie robią.
• Dlaczego tak trudno zakończyć toksyczny związek?
• Ponieważ jest uzależniający. Badania pokazują, że przyciąganie i odpychanie, dawanie i odbieranie wikłają nas emocjonalnie. Kiedy jest źle, nie odchodzimy, bo mamy nadzieję, że wróci to, co było na początku, gdy byliśmy adorowani i szczęśliwi. A gdy już zamierzamy odejść, toksyczny partner nie chce nas puścić. Wtedy bombarduje czułością, uwodzi komplementami. Jesteśmy na górze, a potem spadamy w dół. Im dłużej trwa ta huśtawka, tym jest gorzej, bo każdy miesiąc spędzony z toksyczną osobą niszczy poczucie własnej wartości. Słabniemy, tracimy siebie. Ran psychicznych nie widać, ale bolą jak połamane kości.
• Potrzebujemy terapii, żeby odejść?
• Z czasem coraz trudniej zrobić to samemu. Jeśli żyjemy z toksykiem przez lata, potrzebujemy wzmocnienia, jakie daje terapia.

Oprac. na podst. wywiadu Magdaleny Jankowskiej z Justyną Czekaj – autorką książki „Narcystyczne piekło. Tam i z powrotem”, listopad 2022, Pani

Coraz częściej myślimy dziś o związkach nie jako o wspólnocie, tylko jako o układzie transakcyjnym opartym na wymianie. Jeżeli uważamy, że relacja to wspólnota, jesteśmy zorientowani na potrzeby partnera. My zaspokajamy jego potrzeby, a on nasze - i to jest dla nas sprawiedliwe. Natomiast jeśli zbudowaliśmy związek oparty na wymianie, skupiamy się na swoich potrzebach. Ile ja dostaję w tym związku? Czy tyle samo co partner? Ja wkładam tyle, ty włóż proporcjonalnie.

Wystarczy, że jedno przestanie coś robić, i cały układ się zaburza, bo pojawia się uczucie niesprawiedliwości. Skoro mniej pieniędzy wkładasz do budżetu, to ja też nie będę. Jak ty nie sprzątasz, to ja przestanę gotować. Rachujemy, obliczamy, porównujemy, a każda nierównowaga rodzi poczucie krzywdy. Zawsze będzie się nam wydawało, że robimy więcej niż druga strona.

We wspólnocie nic takiego się nie dzieje. Naszym celem jest działanie na rzecz drugiego człowieka, i możemy się tym cieszyć. Związki wspólnotowe lepiej znoszą nierównowagę finansową, ale pod warunkiem, że partnerzy potrafią się komunikować i naprawdę myślą w kategoriach MY - to jest nasz wspólny dom, wspólne pieniądze, nasza rodzina.

Oczywiście wspólnotowość ma też słabości. Osoby z takim nastawieniem dają się wykorzystywać: potrafią długo funkcjonować w toksycznych układach z narcyzami ukierunkowanymi na branie. Wspólnotowość ma sens, gdy my skupiamy się na potrzebach partnera, a on na naszych. W bliskości nie chodzi o to, żeby było uprane i uprasowane. Ani o to, co sobie kupimy. Idzie o to, że mamy osobę, z którą zawsze możemy porozmawiać i liczyć, że nas wesprze, gdy tego potrzebujemy.

Wspólnotowość opiera się na korzystnych, codziennych nawykach. Dwa dobre nawyki na początek: po pierwsze-planujemy razem wydatki, omawiamy je we dwoje. Bo to są NASZE pieniądze. Po drugie-kiedy mamy problem, nie zamykamy się w pokoju, tylko rozmawiamy o tym. Bo to jest NASZ problem.

                                                                                         Oprac. na podst.wywiadu przeprowadzonego w miesięczniku Pani w październiku 2022 przez Magdalenę Jankowską  z prof. Agatą Gąsiorowską, psycholożką ekonomiczną, wykładowczynią Uniwersytetu SWPS,

autorką książki "Psychologiczne znaczenie pieniędzy".

Odkrycia Freuda otworzyły drogę do badania nieświadomości - tej części psychiki, o której  zazwyczaj bardzo niewiele wiemy, a która wywiera na nasze działania, emocje i myśli większy wpływ niż świadomy umysł. Freud odkrył, że właśnie w tej części psychiki znajdują się pozostałości myśli, pragnień i lęków z dzieciństwa, które wiążą się z seksualnością. Trafiają tam na skutek wyparcia ich ze świadomości i odizolowania od rzeczywistości, która mogłaby je zweryfikować i zmienić. Te nieświadome pragnienia i myśli przedostają się do marzeń sennych w formie bardzo zniekształconej i symbolicznej, aby przejść przez "cenzurę" umysłu, który stara się nie dopuścić ich do świadomości. Przejawiają się też w równie zniekształconej formie - w "niezamierzonych działaniach" np. przejęzyczeniach) i objawach nerwicowych.                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                         Julia Segal

Psychoterapeuci "pomagają cierpiącym, korzystając z własnych umysłów i czerpiąc ze swoich zasobów człowieczeństwa."

                                                                                                                                                                             - Peter Fonagy